ကျိုင်းတုံ မြို့ရိုး
( ကျိုင်းတုံ မြို့ရိုး )
ဓာတ်ပုံ။ ။ ရန်နောင်စိုး
ကျိုင်းတုံမြို့ကိုသွားဖို့ စိတ်ကူးရှိတော့ မြို့အနေထားကိုသိရအောင် Google Earth မှာရှာကြည့်တဲ့အခါ ကျိုင်းတုံမြို့ပေါ်မှာ ရှေးမြို့ရိုးကြီးတွေ အထင်အရှားရှိနေသေးတာကို တွေ့လိုက်ရပါတယ် ။ ကျိုင်းတုံမြို့မှာ အဲဒီလိုမြို့ရိုးကြီးတွေတွေ့လိုက်ရတော့ အတော်လေးအံ့သြသွားရတာပါ ။ ဒီဒေသက ခေတ်အဆက်ဆက် စော်ဘွားတွေသာ အုပ်ချုပ်ခဲ့တဲ့ဒေသဖြစ်တာမို့ အဲလောက်ထိ မြို့ရိုးကြီးကြီးကျယ်ကျယ်တွေနဲ့ တည်ဆောက်ထားလိပ်မယ်လို့ မထင်ထားခဲ့ပါဘူး ။ ဒေသခံမိတ်ဆွေကို မြို့ရိုးနဲ့ပက်သက်ပြီးသေချာမေးကြည့်တော့လည်း .. ဟုတ်တယ် မြေပြင်က တချို့နေရာတွေမှာ မြို့ရိုးကြီးတွေ ထင်ထင်ရှားရှားရှိနေသေးတယ် ၊ သေချာရှာကြည့်ရင် မြို့ရိုးရဲ့ 70 ရာခိုင်နုန်းလောက်ကို တွေ့နိုင်သေးတယ်လို့ ဆိုပါတယ် ။
ကျိုင်းတုံမြို့ကိုရောက်တော့ မြို့ခံသူငယ်ချင်းက မြို့ရိုးတွေအနား ကားနဲ့ပတ်လို့ ရသလောက်နေရာတွေကို လိုက်ပြပေးပါတယ် ။ မြို့ရိုးကြီးက တစ်ချို့နေရာတွေမှာ ရပ်ကွက်တွေထဲရောက်နေခဲ့ပြီး ထင်ထင်ရှားရှား မရှိတော့ပါဘူး ။ တချို့မြို့ရိုးတံခါးပေါက်နေရာတွေမှာ အုပ်ချပ်အပိုင်းအစတွေ ကျန်နေတာကလွဲလို့ ကျန်အစိတ်ပိုင်းတွေကိုတော့ ရပ်ကွက်က ဝါးမြိုလိုက်ပုံရပါတယ် ။ နောင်တုံကန်ကြီးရဲ့ အရှေ့တောင်ဘက် လူနေထူတပ်တဲ့ မြို့တွင်းရပ်ကွက်နေရာတွေမှာတော့ မြို့ရိုးအပိုင်းအစတွေလုံး၀ ပျောက်ကွယ်သွားပါပြီ ။¬ အဲလိုဖြစ်နေတာက မြို့တွင်းပိုင်းတွေမှာသာဖြစ်ပြီး ကျန်တဲ့ ၇၀ ရာခိုင်နုန်းလောက်မှာတော့ မြေမြို့ရိုးကြီးကို အတော်လေးကို ထင်ထင်ရှားရှား တွေ့မြင်နိုင်သေးတာပါ ။
မြို့ရိုးနဲ့ ကျုံးကို ထင်ထင်ရှားရှား တွေ့နေရတဲ့နေရာတွေက သစ်တစ်ပင်တောင်ထိပ် နဲ့ ကားကြီးဝင်း နောက်ကျောဘက် ၊ မြို့ရဲ့ အနောက်တောင်ဘက် နဲ့ တောင်ဘက်တို့ မှာဖြစ်ပါတယ် တချို့ကျန်နေသေးတဲ့ကျုံးရာတွေမှာ ရေဆိုးရေညစ်တွေ တွေ့နေရပြီး အချို့နေရာတွေမှာကျတော့ ရေမရှိဘဲ ခြုံတွေ ထူထပ်စွာ ပေါက်ရောက်နေတာကိုတွေ့ရတယ် ။ လက်ရှိမြင်တွေ့နေရသေးတဲ့ မြေမြို့ရိုးကြီးတောင်မှ 15 ပေဝန်းကျင် အမြင့်လောက်ရှိနိုင်ပါတယ် ။ မြို့တံခါးပေါက်ရဲ့တချို့နေရာတွေကို သက်ဆိုင်ရာ ဌာနက မူလတံခါးနာမည်တွေ ရေးထိုးပြီး ရာယီဆိုင်းဘုတ်လေးတွေ တတ်ထားတာကို တွေ့ရပါတယ် ။ တချို့တံခါး နေရာတွေမှာကျတော့လဲ ဆိုင်းဘုတ်တွေကို မတွေ့ရတော့ဘူး ။
ကျိုင်းတုံမြို့ကို ဝန်းရံထားတဲ့ မြို့ရိုးပတ်ပတ်လည်ဟာ ၄ မိုင်နဲ့ ၁ ဖာလုံခန့်ရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ် ။ ဒါဆိုရင် မန္တလေးနန်းမြို့ရိုးထက် နည်းနည်းလေးဘဲ ငယ်တယ်လို့ ဆိုရမှာပါ ။ ကျိုင်းတုံမြို့ရိုးရဲ့ ထူးခြားချက်က ရှေးကျတဲ့ မြန်မာမြို့ရိုးတွေလို အဝိုင်းလည်းမဟုတ် လေးထောင့်လည်းမကျဘဲ အဆင်ပြေသလို ကုန်းတက်ကုန်းဆင်း တွေကို ကျော်ပြီး ဝန်းရံထားတာ ဖြစ်ပါတယ် ။ ကုန်းတက်ကုန်းဆင်းတွေကို ဖြတ်ပြီး ကာရံထားတဲ့ မူလမြို့တံထိုင်းကြီးတွေဟာဆိုရင် တရုပ်နိုင်ငံက မဟာတံတိုင်းကြီးလို မြွေလိမ်မြွေကောက်ပုံစံမျိုးဖြစ်နေမလားပဲ ။ နောက်ပြီး ကျုံးထဲမှာလည်း နေရာတိုင်း ရေရှိနေမှာမဟုတ်လောက်ဘူး ။ တချို့နေရတွေမှာ ကျုံးခြောက်ဖြစ်နေမှာပါ ။ အခုအချိန်မှာ ကျုံတစ်လျှောက်ပေါက်ရောက်နေတဲ့ သစ်ပင်ခြုံနွယ်တွေကြောင့် မြို့ရိုးဟောင်းကြီးကို ထင်ထင်ရှားရှားမမြင်ရဘဲ ဖြစ်နေပါတယ် ။ တကယ်လို့ မူလတံခါးတွေကို ပြန်လည်ပြုပြင်ပြီး မြို့ရိုးတစ်လျှောက် သေသေချာချာရှင်းလင်းမှုတွေပြုလုပ်ထားမယ်ဆိုရင်တော့ မြို့ကျက်သရေတိုးလာမှာဖြစ်ပြီး နိုင်ငံခြားခရီးသွားများကို ဆွဲဆောင်နိုင်မှာ အမှန်ပဲ ။ အခုကတော့ မြို့ရိုးထဲမှာဝါးပင်တွေ စိုက်ထားကြတာ ၊ အမှိုက်သရိုက်တွေစွန့်ပြစ်ထားတာကိုလည်း တွေ့နေရလေရဲ့ ။ တချို့နေရာတွေမှာဆို ကျုံးကိုမြေဖို့လို့ ကျုးကျော်အိမ်တွေဆောက်ထားတာတွေတောင် ရှိနေသေးတယ်လို့ သိရပါတယ် ။ ဒါတွေကို တာဝန်ရှိသူများအနေနဲ့ သေသေချာချာကွပ်ကဲပြီး မြို့ရိုးကြီးရေရှည်တည်မြဲဖို့ ထိန်းသိမ်းထားသင့်ပါတယ် ။
။ မြို့ရိုးမှာ တံခါးပေါက် ၁၂ ပေါက် ( အမင်္ဂလာတံခါးမပါ ) ရှိတယ်လို့ သိရပါတယ် ။ မူလတံခါးပေါက်နေရာတော်တော်များများကို မြို့ရိုးတစ်လျှောက်မှာတွေ့နေရသေးတာပါ ။ မူလရှိခဲ့ဖူးတဲ့ တံခါးနာမည်တွေကတော့ မင်္ဂလာတံခါး ၊ ပါလျှန်တံခါး ၊ ကျိုင်းလန်းတံခါး ၊ ငမ်ဖတံခါး ၊ ဖာယန်တံခါး ၊ စဲန်မိုင်းတံခါး ခေါ် ကျိတိမိုင်းတံခါး ၊ ယန်းခမ်းတံခါး ၊ နောင်လိပ်တံခါး ၊ နောင်ဖာတံခါး ၊ ယန်းပိန်တံခါး ၊ ကိုင်ဟိုက်တံခါး နဲ့ ယန်းကုန်းတံခါး တို့ပဲဖြစ်ပါတယ် ။ ဒီတံခါး ၁၂ ရပ်ထဲက တချို့တံခါးနေရာတွေကို တွေ့နိုင်ပါသေးတယ် ။ ဒါပေမယ့်လည်း လက်ရှိမျက်မြင်အားဖြင့် ပါလျှန်တံခါးတစ်ခုကိုပဲ အကောင်းပကတိအတိုင်း မြင်ရတော့တာပါ ။ ဒီတံခါကလည်း ပြုပြင်မှုတွေပိုမိုလွန်းတော့ မူလပုံစံနဲ့ တူသေးရဲ့လားလို့ သံသယဖြစ်နေမိပါတယ် ။
ပါလျန်တံခါးကြီးဟာ မြို့အရှေ့ဘက်တည့်တည့် လွယ်မွေကိုသွားတဲ့လမ်ပေါ်မှာတည်ရှိပါတယ် ။ မူရင်းလက်ရာအတိုင်းပြန်ပြင်ထားတာဆိုလို့ ဒီတံခါးတစ်ခုပဲ ကျန်တော့တာပါ ။ တံခါးကြီးကို ဒီဒေသမှာ ဆောက်လုပ်ကြတဲ့ ထုံးစံအတိုင်း ကျောက်တုံးကြီးတွေနဲ့ တည်ဆောက်ထားတာဖြစ်ပါတယ် ။ တံခါးအဝင်ပေါက်က ၁၀ ပေအကျယ်လောက်ရှိပြီး ၁၈ ပေလောက် မြင့်လောက် ရှိနိုင်ပါတယ် ။
နဘေးတစ်ဖက် တစ်ချက်မှာ ရှိတဲ့ အုတ်တိုင်က ၂၀’ ¬x ၈’x၆’ ထုလောက်ရှိနိုင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ် ။ တံခါးကြီးက ထုနဲ့ထည်နဲ့မို့ တော်တော်ကို ခန့်ညားတာပါ ။ တံခါးပုံစံကလည်း ရှေးဗမာမြို့ရိုးတံခါးနဲ့မတူတော့ အမြင်အားဖြစ်လည်း ထူးခြားပါတယ် ။ ဒီတံခါးနဲ့ တစ်ဆက်စပ်တည်းရှိနေဖူးတဲ့ မြို့ရိုးအပိုင်းစတွေကတော့ ကွယ်ပျောက်ကုန်ပါပြီ ။ အစနကိုတောင် မတွေ့ရတော့ပါဘူး ။
လက်ရှိမြင်နေရသေးတဲ့ ကျိုင်းတုံမြို့ရိုးကြီးကို စော်ဘွား စဝ်မဟာခနန် ( စဝ်ဖလုံ ခေမာရဋ္ဌမဟာသီဟပဝရ သုဓမ္မရာဇာ ဘူမိန္နဓိပတိရာဇ ) က ဘိုးတော်ဘုရားလက်ထက် AD ၁၈၁၉ ခုနှစ်မှာ စတည်ဆောက်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ် ။ မိုင်းယမ်းကနေ ကျိုင်းတုံကို ၁၈၁၇ ခုနှစ်မှာပြောင်းရွှေ့လာပြီးနောက် အုပ်ချုပ်ရေးမှာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတွေလုပ်သလို မြို့ရွာစည်ပင်အောင်လည်း ကြိုးစားလုပ်ဆောင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ် ။ အဲဒီဆောင်ရွက်ချက်တွေထဲမှာ ကျိုင်းတုံမြို့ကို ပြုပြင်တိုးချဲ့တာလည်းပါသေးတာပါ ။ အခုလက်ရှိမြင်နေရတဲ့ 4 မိုင် 1 ဖာလုံ ရှိတဲ့မြို့ရိုးပတ်လည် ကို ၁၈၁၉ ခုနှစ်မှာ စတင်တူးဖို့ပြီး ၁၈၃၃ ခုနှစ်မှပြီးတယ်လို့ သိရပါတယ် ။
စော်ဘွာကြီးက သူကိုယ်တွေ့ကြုံခဲ့ရတဲ့ ယိုးဒယားရန်ကို ကာကွယ်ပြီး ပြန်လည်ခုခံနိုင်ဖို့ ဒီမြို့ရိုးကို တည်ဆောက်ခဲ့တာဖြစ်နိုင်ပါတယ် ။ ၁၈၀၂ ခုနှစ်တုန်းက ကျိုင်းတုံကို ဇင်းမယ်က ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ပြီး စော်ဘွားနဲ့အတူ ဆွေမျိုးအချွေရံအသင်းအပင်းအကုန်လုံးကို ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်သွားတယ်လို့ ဆိုတယ် ။
ဖမ်းဆီးခံရတဲ့အထဲက စဝ်မဟာခနန်ဟာ ထွက်ပြေးလွတ်မြောက်လာခဲ့တယ် ။ နောက်ပြီး မိုင်းယန်းနဲ့ မိုင်းလွယ်မှာနေလို့ လူစုတယ် ။ အစပိုင်းမှာ မြန်မာဘုရင်က သူ့ကိုအသိမှတ်မပြုဘဲ လိုက်ဖမ်းစေတယ် ။ နောက်ပိုင်းကျတော့ စဝ်မဟာခန်ဟာ လူနှစ်ယောက်ကို မြန်မာနဲ့ စေ့စပ်ညှိနိုင်းစေပြီး ၁၈၁၃ ခုနှစ်မှာ ရွှေမြို့တော်ရှိ ဘိုးတော်ဘုရား ဗဒုံမင်းဆီ ဆင်ကောင်း ၁၂ စီးဆက်သလို့ အခစားဝင်တယ် ။
မြန်မာဘုရင်ကလည်း သူ့ကို “စဝ်ဖလုံ ခေမာရဋ္ဌမဟာသီဟပဝရသုဓမ္မရာဇာဘူမိန္နဓိပတိရာဇ” ဆိုတဲ့ဘွဲ့ကို ပေးအပ်လို့ ကျိုင်းတုံစော်ဘွားအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုပါတယ် ။ အဲဒီစော်ဘွားကပဲ လက်ရှိမြင်နေရသေးတဲ့ ကျိုင်းတုံမြို့ရိုးကြီးကို တည်ဆောက်သွားခဲ့တာပါ ။ စော်ဘွားကြီး စဝ်မဟာခနန်ဟာ ၁၈၅၇ ခု အသက် ၇၆ နှစ်မှာ ကွယ်လွန်ခဲ့ပါတယ် ။
မြန်နိုင်ငံအတွင်းက ရှေးဟောင်းမြို့ရိုးကြီးတွေ အထင်ရှားရှိနေသေးတဲ့ မြို့တွေ တော်တော်ရှားပါတယ် ။ မြို့ရိုးနဲ့ကျူံးတွေဟာ အဲဒီမြျိ့ရဲ့သမိုင်းကြောင်းကိုကောင်းကောင်းကြီးပြောနိုင်သလို ဒီမြို့မှာအုပ်ချုပ်မင်းလုပ်သွားတဲ့သူတွေနဲ့ မြို့တော်အတွင်းမှီတင်းနေထိုင်သွားကြတဲ့ မြို့နေပြည်သူတို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအဆင့်တန်းကိုလည်း ဖော်ဆောင်လျှက်ရှိပါတယ် ။ ဒါကြောင့်မို့ မြို့တစ်မြို့ရဲ့အဆင့်တန်း ၊ ဂုဏ်ကျက်သရေနဲ့ သမိုင်းကြောင်းကို ထင်ထင်ရှားရှား ဖော်ဆောင်ပေးနေတဲ့ ရှေးဟောင်းကျိုင်းတုံမြို့ရိုးနဲ့ ကျူးကြီး ရေရှည်တည်တံ့နေဖို့ ကောင်းမွန်စွာထိန်းသိမ်းထားရှိသင့်ကြောင်း အလေးအနက်အကြံပြုလိုက်ချင်ပါတယ် ။
( ရန်နောင်စိုး ) https://www.facebook.com/yannaung.soe.1422/posts/1024172180939487
အကိုးအကား ။ ။ နယ်လှည့်ရာဇဝင် ( ဒေါက်တာသန်းထွန်း )